Od baśniowej księżniczki do młodej kobiety, czyli nie taka mała syrenka w Świecie obok świata Liz Braswell
Abstrakt
Mała syrenka Hansa Christiana Andersena (1837) należy do baśniowego kanonu, po który chętnie sięgają współcześni twórcy (m.in. literaccy i filmowi), proponując nowe wersje znanej opowieści. Wiele zmian w zakresie fabuły i kreacji bohaterów przyniosła animacja wytwórni Walta Disneya w reżyserii Johna Muskera i Rona Clementsa (1989). Losy protagonistki tej adaptacji, Ariel, doczekały się kontynuacji w utworze Świat obok świata autorstwa Liz Braswell (2018), który zostaje omówiony w artykule. Jest to adresowana do młodzieży powieść fantastyczna, w której pisarka dokonała reinterpretacji filmowej baśni, podważając mit romantycznej miłości i szczęśliwego zakończenia gwarantowanego przez ślub z księciem. Autorka tekstu dowodzi, że główna bohaterka dzieła Braswell jest inna niż filmowa odpowiedniczka: mniej impulsywna, bardziej odpowiedzialna, kieruje się przede wszystkim obowiązkiem i rozsądkiem. Taka kreacja sprawia, że Ariel przestaje być stereotypową księżniczką, a staje się silną bohaterką. Omówione w tekście przemiany wizerunku i losów syrenki pokazują, że problematyka cielesności i głosu bohaterki jest w Świecie obok świata inaczej postrzegana niż we wcześniejszych wersjach baśni, adresowanych głównie do dzieci – w tym w filmowej adaptacji, której przekaz, jak zauważa autorka artykułu, zostaje w tej powieści podważony. Dzieło Braswell zostaje przy tym omówione nie tylko jako literacki sequel filmu, lecz także jako baśń postmodernistyczna, utwór feministyczny i tekst zawierający ekologiczne przesłanie oraz odnoszący się do aktualnych kwestii społecznych.
Słowa kluczowe
baśń filmowa; baśń literacka; Hans Christian Andersen; literatura młodzieżowa; Lis Braswell; Mała syrenka; retelling; Świat obok świata; Walt Disney
Bibliografia
Andersen, H. C. (2005). Mała syrenka. W: Baśnie (B. Sochańska, tłum., s. 14–41). Media Rodzina. (wyd. oryg. 1837).
Baluch, A. (1993). Archetypy literatury dziecięcej (wyd. 2). Wacław Bagiński i Synowie.
Beard, M. (2018). Kobiety i władza. Manifest (E. Hornowska, tłum.). Rebis. (wyd. oryg. 2017).
Braswell, L. (2019). Świat obok świata. Mroczna baśń (M. Fabianowska, tłum.). Egmont. (wyd. oryg. 2018).
Christo, A. (2019). Pieśń syreny (Z. Kościuk, tłum.). Young. (wyd. oryg. 2018).
Henning, S. (2019). Wiedźma morska (D. Maculewicz, tłum.). NieZwykłe. (wyd. oryg. 2018).
Fanning, J. (2017). Disney – wielka księga. Wspaniały świat Disneya (M. Krzysik, W. Mincer, tłum.). Egmont. (wyd. oryg. 2015).
Kocemba, K. (2021). Bajkowa (r)ewolucja? Prawa kobiet a filmy Disneya. Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej, 26(1), 86–99. https://doi.org/10.36280/afpifs.2021.1.86.
Kostecka, W. (2014). Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją literacką. Wydawnictwo SBP.
Lane, L., Haun, E. (2021). Wstęp. W: Kopciuszek i szklany sufit (D. Górska tłum., s. 8–9). Albatros. (wyd. oryg. 2020).
Lasoń-Kochańska, G. (2012). Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny. WN AP.
Miernik, A. (2015). Domeny wyobraźni. Andersen i Jung. TAiWPN Universitas.
Mik, A. (2016). Platońska jaskinia na dnie morza. Ukryte znaczenia kolekcji Ariel w filmie Mała Syrenka wytwórni Walta Disneya. Maska, 31, 91–100.
Molicka, M. (2011). Biblioterapia i bajkoterapia. Rola literatury w procesie zmiany rozumienia świata społecznego i siebie. Media Rodzina.
Morys-Twarowski, M. (2011). Korzenie kulturowe bohaterów filmu Mała Syrenka. Ex Nihilo, 5(1), 39–48.
Musker, J., Clements, R. (reż.). (1989). The Little Mermaid [Mała syrenka] [film]. Walt Disney Feature Animations, Walt Disney Pictures, Silver Screen Partners IV.
O’Neill, L. (2019). Pod taflą (A. Goździkowski, tłum.). Wydawnictwo Poznańskie. (wyd. oryg. 2018).
Oxfeldt, E. (2006). Motyw życia i śmierci w Małej syrence (H. Dymel-Trzebiatowska, tłum.). W: H. Dymel-Trzebiatowska, E. Mrozek-Sadowska (red.), Andersen: 200 lat. Baśnie Hansa Christiana Andersena w Europie – Europa w baśniach Hansa Christiana Andersena (s. 61–80). Pressfabryka.
Ogłoza, E. (2014). Wokół opowieści Hansa Christiana Andersena. O radości czytania. Wydawnictwo UŚ.
Péju, P. (2008). Dziewczynka w baśniowym lesie. O poetykę baśni: w odpowiedzi na interpretacje psychoanalityczne i formalistyczne (M. Pluta, tłum.). Sic!. (wyd. oryg. 1981).
Skowera, M. (2013). „Przepiękny chłopiec” z białego marmuru. Realizacja romantycznego modelu miłości idealnej w baśniach Hansa Christiana Andersena. W: B. Płonka-Syroka, A. Szlagowska, A. Syroka, K. Marchel (red.), Antropologia miłości. Tom V. Miłość idealna. Miłość dziecka (s. 71–82). Arboretum.
Skowera, M. (2016). Postmodernistyczny retelling baśni – garść uwag terminologicznych. Creatio Fantastica, 53(2), 41–56.
Slany, K. (2016). Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana. WN UP.
Sochańska, B. (2008). Między niebem a ziemią – Andersen nieznany. Polonistyka, 8, 7–14.
Trites, R. (1991). Disney’s sub/version of Andersen’s The Little Mermaid. Journal of Popular Film and Television, 18(4), 145–152. https://doi.org/10.1080/01956051.1991.10662028.
Ungeheuer-Gołąb, A. (2017). Rozważania na temat aksjologii w wychowaniu literackim na przykładzie toposu królewny. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce 12(3[45]), 23–37. https:/doi.org/10.14632/EETP.2017.12.45.23.
Wawryk, J. (2021). Rany ciała i duszy. O Andersenowskiej Małej syrence i jej reinterpretacjach we współczesnych powieściach dla młodzieży. Rana. Literatura – Doświadczenie – Tożsamość, 2(4): Dzieciństwo, 1–31. https://doi.org/10.31261/Rana.2021.4.04.
Wullschläger, J. (2005). Andersen. Życie baśniopisarza (M. Ochab, tłum.). W.A.B. (wyd. oryg. 2000).
Zipes, J. (1994). Fairy tale as myth, myth as fairy tale. The University Press of Kentucky.
Uniwersytet Zielonogórski Polska
https://orcid.org/0000-0002-0679-4847
Joanna Wawryk – dr, pracuje w Instytucie Filologii Polskiej na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Zielonogórskiego. Jej zainteresowania naukowe obejmują polską literaturę współczesną, literaturę dla dzieci i młodzieży oraz przekształcenia baśni we współczesnych tekstach kultury. Kontakt: j.wawryk@ifp.uz.zgora.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
