Bolek i Lolek na „Dzikim Zachodzie”. Była warszawska dzielnica zachodnia w tekstach kultury dla dzieci i młodzieży okresu małej stabilizacji
Abstrakt
W artykule poddano analizie obrazy warszawskiego „Dzikiego Zachodu” (obszaru pomiędzy Śródmieściem, Muranowem i Wolą) w literaturze i innych tekstach kultury dla dzieci i młodzieży okresu „małej stabilizacji”. Obszar ten był w okresie Polski Ludowej przestrzenią stabuizowaną i wstydliwą, rezerwatem ruder i ruin wciąż czekającym na uporządkowanie, co czyniło zeń interesującą scenografię dla fabuł przygodowych. Jednocześnie bliskość Śródmieścia oraz wizualna dominacja Pałacu Kultury i Nauki tworzyła interesujące napięcia pomiędzy starym i nowym miastem, przed- i powojenną rzeczywistością. Autor artykułu analizuje m.in. utwory prozatorskie Edmunda Niziurskiego (Lalu Koncewicz, broda i miłość, 1958), Wiktora Woroszylskiego (I ty zostaniesz Indianinem, 1960) i Ireny Jurgielewiczowej (Niespokojne godziny, 1964) oraz serial Do przerwy 0:1 Stanisława Jędryki (1969). Jako kontekst dla tego topograficznego studium wykorzystuje m.in. teksty Mirona Białoszewskiego, piewcy i czułego obserwatora tej części miasta, oraz oddający głos dziecięcym mieszkańcom dzielnicy film dokumentalny Moja ulica Danuty Halladin (1965).
Słowa kluczowe
Edmund Niziurski; gruzy; Irena Jurgielewiczowa; kultura dziecięca i młodzieżowa; „mała stabilizacja”; odbudowa Warszawy; Stanisław Jędryka; warszawski „Dziki Zachód”; Wiktor Woroszylski
Źródło finansowania
Artykuł powstał na podstawie referatu wygłoszonego podczas XXIX Sesji Varsavianistycznej „Warszawa w kulturze dla dzieci i młodzieży”, sfinansowanego ze środków Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy – Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego.
Bibliografia
b.a. (1959–1965). [Ul. Elektoralna, w tle kościół św. Karola Boromeusza, a po lewej stronie fragment jednego z pawilonu d. koszar – obecnie Muzeum Pożarnictwa] [fotografia]. Pobrane 12 grudnia 2020 z: https://fotopolska.eu/178402,foto.html?o=u82699.
Bahdaj, A. (1957). Do przerwy 0:1. Nasza Księgarnia.
Budkiewicz, J. (reż.). (1960). Ballada o dzikim zachodzie [film krótkometrażowy]. PWSTiF. Pobrane 12 stycznia 2020 z: http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?etiuda=32605.
Barańczak, S. (2016). Język poetycki Mirona Białoszewskiego (A. Poprawa, wyb., oprac. i posł., wyd. 2). Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Benedyktowicz, Z. (2016). Widmo środka świata. Przyczynek do antropologii współczesności. W: Elementarz tożsamości. Antropologia współczesności – antropologia kontekstowa (s. 283–356). Czarne. (wyd. oryg. 1991).
Bobowski, S. (2012). Nie tylko przygoda. Polskie powieści indiańskie dla młodzieży w perspektywie etnologicznej. Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Budrewicz, O. (1958). Baedeker warszawski. Czytelnik.
Chrobak, M. (2019). Bohater literatury dziecięcej i młodzieżowej z okresu PRL-u. Między kreacją a recepcją. WN UP.
Dominik, T., Rozbicki, P. (reż.). (2016). Warszawa 88–89 [film]. Narodowy Instytut Audiowizualny.
Dunin-Wąsowicz, P. (2017). Żoliborski przewodnik literacki. Lampa i Iskra Boża.
Halladin, D. (reż.). (1965). Moja ulica [film krótkometrażowy]. Wytwórnia Filmów Dokumentalnych.
Jarosińska, I. (1954–1955a). [Chłopcy przy ul. Marchlewskiego, w głębi Pałac Kultury i Nauki] [fotografia ze zbiorów Ośrodka KARTA, sygn. OK_0500_0007_0001_038]. Pobrane 12 stycznia 2020 z: https://foto.karta.org.pl/nasze-zbiory/kolekcje/ok_0500_jarosinska_irena,36824,zdjecie.html.
Jarosińska, I. (1954–1955b). [Ruiny kamienic przy ulicy Grzybowskiej, w głębi fragment synagogi Nożyków oraz Pałac Kultury i Nauki] [fotografia ze zbiorów Ośrodka KARTA, sygn. OK_0500_0007_0001_021]. Pobrane 12 stycznia 2020 z: https://foto.karta.org.pl/nasze-zbiory/kolekcje/ok_0500_jarosinska_irena,36807,zdjecie.html.
Jankowski, S. (1959). Kres „Dzikiego Zachodu”. Osiedle „Emilia”. Stolica, 26, 8 .
Jędryka, S. (reż.). (1969). Do przerwy 0:1 [serial telewizyjny]. TVP.
Jurasz, T. (1980). Ciepła, Zimna, Srebrna, Złota. Nasza Księgarnia.
Jurgielewiczowa, I. (2000). Niespokojne godziny. Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 1964).
Kossakowski, E. (1957). [9001] [fotografia z Archiwum Eustachego Kossakowskiego]. Pobrane 12 stycznia 2020 z: http://artmuseum.pl/pl/archiwum/archiwum-eustachego-kossakowskiego/20/16260.
Kowal, L. (1971). Prozatorska twórczość dla dzieci Wiktora Woroszylskiego z uwzględnieniem adaptacji filmowej powieści I ty zostaniesz Indianinem. W: W. Grodzieńska (wyb.), Studia z historii literatury dzieci i młodzieży (s. 128–156). Nasza Księgarnia.
Krupska, K. (scen. i reż.). (1988). Żuraw i czapla [serial telewizyjny]. TP2.
Kruszyńska, E. (2017). Między zabawą a dydaktyką. Literacka twórczość Adama Bahdaja dla dzieci i młodzieży. WN UMK.
Krüger, M. (1959). Karolcia. Nasza Księgarnia.
Nałęcki, K. (reż.). (1962). I ty zostaniesz Indianinem [film]. Zespół Filmowy Syrena.
Niziurski, E. (1976). Lalu Koncewicz, broda i miłość. W: Trzynasty występek. Opowiadania (s. 97–134). Wydawnictwo Harcerskie „Horyzonty”. (wyd. oryg. 1958).
Nurowska, M., Anderman, J. (scen.), Kidawa, J. (reż.). (1982). Białe tango [serial telewizyjny]. TP1.
Piotrowski, I. (2015). W Nieparyżu, nie gdzie indziej. Stolica dzieciństwa i rodzinne miasto Leopolda Tyrmanda. W: A. Karpowicz, P. Kubkowski, W. K. Pessel, I. Piotrowski (red.)., Ceglane ciało, gorący oddech. Warszawa Leopolda Tyrmanda (s. 15–40). Lampa i Iskra Boża.
Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych. (1959). Plan Warszawy. Pobrane 12 grudnia 2020 z: https://i.ibb.co/ChRm7xz/1959-38.jpg.
Siesicka, K. (1966). Zapałka na zakręcie. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Toeplitz, K. T. (scen.), Gruza, J. (scen. i reż.). (1975–1978). Czterdziestolatek [serial telewizyjny]. TVP1, TP1.
Tyrmand, L. (1955). Zły. Czytelnik.
Varga, K. (2019). Księga dla starych urwisów. Czerwone i Czarne.
Woroszylski, W. (1982). I ty zostaniesz Indianinem. Nasza Księgarnia. (wyd. oryg. 1960).
Ziomecki, M. (1981). Gdzie tu Stasia? Rozmowa z Leopoldem Tyrmandem. Tygodnik Powszechny, 45, 4–5.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0001-6130-652X
Igor Piotrowski – dr hab., pracuje w Instytucie Kultury Polskiej na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Jego zainteresowania badawcze obejmują dzieje Warszawy oraz historię kultury polskiej od XVIII do XX stulecia. Kontakt: igorpiotrowski79@gmail.com.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
