Metamorfozy baśni i baśniowe metamorfozy

Bednarek, M. (2020). Baśni przeobrażone. Transformacje bajki i baśni w polskiej epice po 1989 roku. WN UAM.


Abstrakt

Artykuł recenzyjny poświęcony jest monografii Baśni przeobrażone. Transformacje bajki i baśni w polskiej epice po 1989 roku (2020). Jej autorka, Magdalena Bednarek, ukazuje potencjał baśni (ale też m.in. bajki zwierzęcej, bajki ludowej itd.) polegający na przenikaniu rozmaitych jej elementów do różnorodnych wymiarów utworu literackiego i specyficznym organizowaniu jego struktury oraz na konstruowaniu fabuł, sensów i postaci. Za materiał badawczy posłużyła Bednarek przede wszystkim proza realistyczna adresowana do dorosłych czytelników – funkcjonująca w różnych obiegach kulturowych – wydana w Polsce w ciągu ostatnich trzydziestu lat. W artykule poddano refleksji sposób doboru źródeł literackich przez autorkę oraz zastosowaną przez nią terminologię (m.in. „bajka” jako kategoria nadrzędna dla zróżnicowanych gatunków, „antybaśń”, „retelling”, „rewriting”). Przeanalizowano także trzy perspektywy, z których Bednarek rozpatrzyła (w dużej mierze w kontekście krytyki feministycznej) formy obecności baśni w rodzimej epice niebaśniowej: (1) gatunkowe metamorfozy baśni, (2) przekształcenia popularnych motywów i wątków, (3) przeobrażenia postaci (głównie bohaterek).

Słowa kluczowe

antybaśń; bajka; baśń; feminizm; literatura polska po 1989 roku; Magdalena Bednarek; przeobrażenia; retelling; rewriting

Bacchilega, C. (1997). Postmodern fairy tales: Gender and narrative strategies. University of Pennsylvania Press.

Bacchilega, C. (2013). Fairy tales transformed?: Twenty-first-century adaptations and the politics of wonder. Wayne State University Press.

Barthelme, D. (1999). Królewna Śnieżka (K. Fordoński, tłum.). Rebis. (wyd. oryg. 1965).

Bednarek, M. (2011). Ucieczka z zamkowej wieży, czyli o feministycznym prze-pisywaniu baśni w prozie polskiej po 1989 r. Zagadnienia Rodzajów Literackich, 2, 229–249.

Bednarek, M. (2016a). Neopogańskie inspiracje w prozie polskiej na przykładzie Czarownicy z Radosnej Zofii Staniszewskiej. Balkanoslavica, 40–44, 161–167.

Bednarek, M. (2016b). Czar opowieści. Dylogie Catherynne M. Valente oraz Salmana Rushdiego w kontekście Księgi tysiąca i jednej nocy. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, 28(48), 183–205.

Bednarek, M. (2017a). Feministyczny czar wiedźmy? Wokół mitu czarownicy w polskiej prozie przełomu XX i XXI. W: A. Anczyk, J. Doroszewska, K. M. Hess (red.), Czarownice. Studia z kulturowej historii fenomenu (s. 113–119). Sacrum.

Bednarek, M. (2017b). Władca baśni. Wokół polskiej recepcji Cudownego i pożytecznego Bruna Bettelheima. Porównania, 20, 199–218.

Bednarek, M. (2018). Jaś i Małgosia w XXI wieku. O trawestacjach uwspółcześniających baśni w najnowszej literaturze polskiej. Literatura Ludowa, 6, 3–15. https://doi.org/10.12775/LL.6.2018.001.

Bednarek, M. (2020). Baśni przeobrażone. Transformacje bajki i baśni w polskiej epice po 1989 roku. WN UAM.

Bettelheim, B. (1985). Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni (D. Danek, tłum., t. 1 i 2). PIW. (wyd. oryg. 1975).

Bożek, R. (2005). Madame Sinobroda. Rebis.

Butenko, B. (1998). Pyś, czyli wiadukt nad chaszczami. Literatura.

Butenko, B. (2008). Krulewna [!] Śnieżka. Miły zbiorek 4 (słownie czterech) nowych-nienowych, niezbyt umoralniajacych bajeczek: myśliwskiej, obuwniczej, wędrownickiej i domyślnej – niedomyślnej!. Nasza Księgarnia.

Butler, J. (2004). Gender is burning. Dylematy przywłaszczenia i subwersji (I. Kurz, tłum.). Panoptikum, 3, 142–154. (wyd. oryg. 1993).

Butler, J. (2008). Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości (K. Krasuska, tłum.). Wydawnictwo Krytyki Politycznej. (wyd. oryg. 1990).

Całek, A. (2017). Retelling w literaturze fantasy. Od renarracji do metafikcji. W: M. M. Leś, W. Łaszkiewicz, P. Stasiewicz (red.), Tekstowe światy fantastyki (s. 45–66). Prymat, Mariusz Śliwowski.

Carroll, L. (1865). Alice’s adventures in Wonderland. Macmillan.

Carter, A. (1978). The bloody chamber. Harper & Row.

Carter, A. (2000). Czarna Wenus. Opowiadania (A. Ambros, tłum.). Czytelnik.

Czabanowska-Wróbel, A. (1996). Baśń w literaturze Młodej Polski. TAiWPN Universitas.

Czarnecki, Th. (b.d.). From enchantment to down [cykl fotografii]. Pobrane 31 lipca 2020 z: http://www.thomasczarnecki.com/#/water/.

Ćwiklak, K. (red.). (2014). Baśń we współczesnej kulturze. T.1. Niewyczerpana moc baśni: literatura – sztuka – kultura masowa. WN UAM.

Dmitruk, M. (2003). [cykl fotografii]. Pobrane 31 lipca 2020 z: http://fototapeta.art.pl/2003/kmd.php.

Dukaj, J. (2009). Wroniec. Wydawnictwo Literackie.

Dunin, K. (2020). Ojciec Ziemia jest na nas zły. Krytyka Polityczna. Pobrane 31 lipca 2020 z: https://krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/kinga-dunin-czyta/ojciec-ziemia-jest-na-nas-zly/.

Dzido, M. (b.d.). Matrioszka. Korporacja Ha!art. Pobrane 31 lipca 2020 z: http://haart.e-kei.pl/matrioszka/.

Filipiak, I. (1995). Absolutna amnezja. Obserwator.

Goldstein, D. (2007–2009). Fallen princesses [cykl fotografii]. Pobrane 31 lipca 2020 z: https://www.dinagoldstein.com/dina-goldsteins-fallen-princesses/.

Grass, G. (1995). Turbot (S. Błaut, tłum., M. Janion, wstęp). Polnord, Oskar. (wyd. oryg. 1977).

Greenhill, P. (2020). Reality, magic, and other lies: Fairy-tale film truths. Wayne State University Press.

Greenhill, P., Rudy, J. T. (red.). (2014). Channeling wonder: Fairy tales on television. Wayne State University Press.

Greenhill, P., Rudy, J. T., Hamer, N., Bosc, L. (red.). (2018). The Routledge companion to media and fairy-tale cultures. Routledge.

Grochola, K. (2001). Nigdy w życiu!. W.A.B.

Haan, L. (2010). Król i król (S. Paszkiet, tłum.). Adpublik. (wyd. oryg. 2000).

Hallett, M., Karasek, B. (2014). Fairy tales in popular culture. Broadview Press.

Haase, D. (2016). Fairy tale. W: A. E. Duggan, D. Haase, H. Callow (red.), Folktales and fairy tales: Traditions and texts from around the world (t. 1, s. 319–322). Greenwood.

Jones, C. A., Schacker, J. (red.). (2013). Marvelous transformations: An anthology of fairy tales and contemporary critical perspectives. Broadview Press.

Joosen, V. (2011). Critical and creative perspectives on fairy tales: An intertextual dialogue between fairy-tale scholarship and postmodern retellings. Wayne State University Press.

Jóźwiak, W. (2015). O dzielnych księżniczkach i pięknych królewiczach. Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Zdolności Dzieci i Młodzieży im. A. Gołąba.

Karpowicz, I. (2014). Sońka. Wydawnictwo Literackie.

Kérchy, A. (red.). (2011). Postmodern reinterpretations of fairy tales: How applying new methods generates new meanings. Mellen.

Klimek, K. (2011). Baśnie księżniczki popkultury. Dwutygodnik, 72. Pobrane 31 lipca 2020 z: https://www.dwutygodnik.com/artykul/2967-basnie-ksiezniczki-popkultury.html.

Kostecka, W. (2014). Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją literacką. Wydawnictwo SBP.

Kostecka, W. (2016). Baśniowe herstory. Postmodernistyczne strategie reinterpretacyjne Angeli Carter, Tanith Lee i Emmy Donoghue. Creatio Fantastica, 2(53), 23–39.

Kostecka, W. (2017). New subjects, disrupted principles: Fractured fairy tales in a postmodern reality. Selected examples from Poland. W: A. M. Ramos, M. T. Cortez, S. Mourão (red.), Children’s literature: Fractures and disruptions (s. 209–227). Cambridge Scholars.

Kostecka, W. (2018). And they lived happily never after: On the anti-utopian function of postmodern Polish fairy tales by Bohdan Butenko, Hanna Krall, and Sławomir Shuty. Marvels and Tales, 32(2), 296–313. https://doi.org/10.13110/marvelstales.32.2.0296.

Kowalczyk, K. (2015). Antagoniści we współczesnych renarracjach baśni na przykładzie czarownicy z Jasia i Małgosi braci Grimmów. Przegląd Humanistyczny, 3, 35–46.

Kowalczyk, K. (2016). Baśń w zwierciadle popkultury. Renarracje baśni ze zbioru Kinder- und Hausmärchen Wilhelma i Jakuba Grimmów w przestrzeni popularnej.

Stowarzyszenie Badaczy Popkultury i Edukacji Popkulturowej „Trickster”, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Krall, H. (1994). Co się stało z naszą bajką?. Twój Styl.

Krzyżanowski, J. (red.). (1965). Słownik folkloru polskiego. Wiedza Powszechna.

Kulesza, D. (2013). Genologiczna historia literatury polskiej XX i XXI wieku.

W: D. Kulesza (red.), Tradycja i przyszłość genologii (s. 39–65). Wydawnictwo UwB.

Lasoń-Kochańska, G. (2018). Prawda baśni, czyli trudne tematy Agnieszki Suchowierskiej. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica, 6, 63–73. https://doi.org/10.24917/23534583.6.6.

Leszczyński, G. (1990). Młodopolska lekcja fantazji. O przełomie antypozytywistycznym w literaturze fantastycznej dla dzieci i młodzieży. Instytut Literatury Polskiej UW.

Lurie, A. (1970, 17 grudnia). Fairy tale liberation. New York Review of Books, 42–44.

Ługowska, J. (1981). Ludowa bajka magiczna jako tworzywo literatury. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Ługowska, J. (1988). Bajka w literaturze dziecięcej. Młodzieżowa Agencja Wydawnicza.

Martin, A. (2006). Red Riding Hood and the wolf in bed: Modernism’s fairy tales. University of Toronto Press.

Masłowska, D. (2014). Jak zostałam wiedźmą. Wydawnictwo Literackie.

Matka Bolka [Kozak, B.]. (1993). Bajki. Pełnym Głosem, 1, 141–144.

Mazela, A. (2013). Żywotność baśni braci Grimm w kulturze współczesnej. Na przykładzie fotografii i plakatu. W: W. Kostecka (red.), Grimm: potęga dwóch braci. Kulturowe konteksty Kinder- und Hausmärchen (s. 251–261). Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR.

Menzel, I. (2014). Szeptucha. Wydawnictwo MG.

Moraru, C. (2001). Rewriting: Postmodern narrative and cultural critique in the age of cloning. State University of New York Press.

Nasiłowska, A. (2002). Królewna Śnieżka. Fraza, 4, 67–70.

Olech, J. (2008). Ilustracja polska po potopie. W: G. Leszczyński, D. Świerczyńska-Jelonek, M. Zając (red.), Po potopie. Dziecko, książka i biblioteka w XXI wieku. Diagnozy i postulaty (s. 189–194). Wydawnictwo SBP.

Passent, D. (1994). Nareszcie we własnym domu. Wiadomości Kulturalne, 31, dod. Pod Choinkę, iii.

Pawłowska, M., Szamałek, J. (2015). Kim jest ślimak Sam?. Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Pilipiuk, A. (2003). Bajeczka dla wnuczka. W: Kroniki Jakuba Wędrowycza (s. 210–220). Fabryka Słów.

Praet, S., Kérchy, A. (red.). (2019). The fairy tale vanguard: Literary self-consciousness in a marvelous genre. Cambridge Scholars.

Propp, V. A. (1976). Morfologia bajki (W. Zagórska, tłum.). Książka i Wiedza. (wyd. oryg. 1928).

Reynolds, K. (2020). The feminist architecture of postmodern anti-tales: Space, time & bodies. Routledge.

Rusek, M. (2015). W poszukiwaniu baśni o współczesności. Wroniec Jacka Dukaja i Jak zostałam wiedźmą Doroty Masłowskiej. W: B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, A. Zok-Smoła (red.), (Przed)szkolne spotkania z lekturą (s. 303–313). Wydawnictwo UŚ.

Rusinek, M. (2006). Kopciuszek. Jacek Santorski & Co.

Saint-Gelais, R. (2011). Fictions transfuges. La transfictionnalité et ses enjeux. Éditions du Seuil.

Saramonowicz, M. (1996). Siostra. W.A.B.

Schanoes, V. L. (2014). Fairy tales, myth, and psychoanalytic theory: Feminism and retelling the tale. Ashgate.

Shuty, S. (2012). Kopciuszek idzie na wojnę, czyli historia kołem się toczy. Bunkier Sztuki.

Sieniewicz, M. (2010). Miasto Szklanych Słoni. Znak.

Skowera, M. (2012). Baśnie na czas kryzysu. Rzecz o konferencji naukowej Grimm2 – potęga dwóch braci. W dwusetną rocznicę pierwszego wydania Kinder- und Hausmärchen. StRuNa – Biuletyn Młodych Naukowców, 1, 28–35.

Skowera, M. (2014). Cudowna i pożyteczna Magda Gessler. O strukturze, znaczeniach i wartościach „telewizyjnej baśni”. W: M. Błaszkowska, K. Kleczkowska, A. Kuchta, M. Kuster, J. Malita, P. Pawlak, I. Pisarek, P. Waczyński (red.), Kultura jedzenia, jedzenie w kulturze (s. 196–205). AT Wydawnictwo.

Skowera, M. (2016). Postmodernistyczny retelling baśni – garść uwag terminologicznych. Creatio Fantastica, 2(53), 41–56.

Sławiński, B. (2008). Królowa Tiramisu. Warszawa: Jacek Santorski & Co.

Smith, K. P. (2007). The postmodern fairytale: Folkloric intertexts in contemporary fiction. Palgrave Macmillan.

Stefaniak-Maślanka, B. (2015). Baśń, storytelling i popkultura. W: M. Kocot, K. Szafraniec (red.), Języki (pop)kultury w literaturze, mediach i filmie (s. 191–201). Wydawnictwo UŁ. https://doi.org/10.18778/8088-061-0.18.

Suchowierska, A., Eichelberger, W. (2012). Królewicz Śnieżek. Baśniowe stereotypy płci. Bajki na opak. Czarna Owca.

Sztybor, B., Nowacki, P., Mazur, Ł. (2016). Niebieska Kapturka. Tashka.

Szwaja, M. (2005). Stateczna i postrzelona. Prószynski i S-Ka.

Terakowska, D. (2003). Babci Brygidy szalona podróż po Krakowie. Jeden dzień czarownicy. Jedna noc czarownicy. Wydawnictwo Literackie.

Tiffin, J. (2009). Marvelous geometry: Narrative and metafiction in modern fairy tale. Wayne State University Press.

Tokarczuk, O. (1996). Prawiek i inne czasy. W.A.B.

Tokarczuk, O. (2009). Prowadź swój pług przez kości umarłych. Wydawnictwo Literackie.

Turner, K., Greenhill, P. (red.). (2012). Transgressive tales: Queering the Grimms. Wayne State University Press.

Wajda, M. (b.d.). Współczesne Kopciuszki. Pro Libris. Lubuskie Pismo Literacko-Kulturalne. Pobrane 31 lipca 2020 z: http://prolibris.net.pl/varia/1122-wspolczesne-kopciuszki.

Waksmund, R. (1978). Bajkosfera, czyli o użyciu semiotycznym fabuł baśniowych. Rekonesans badawczy. Litteraria, 9, 99–119.

Waksmund, R. (1998). Wstęp. W: R. Waksmund (wyb. i opr.), Gabinet wróżek. Antologia baśni francuskiej XVII–XVIII wieku (s. 5–28). Wacław Bagiński.

Waksmund, R. (2000). Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (tematy – gatunki – konteksty). Wydawnictwo UWr.

Waksmund, R. (2005). Baśń sponiewierana (Kartka z dziejów gatunku). W: G. Leszczyński (red.), Kulturowe konteksty baśni. Tom 1. Rozigrana córa mitu (s. 38–55). Centrum Sztuki Dziecka.

Walentynowicz, D. (2005). Bajki [cykl fotografii]. Pobrane 31 lipca 2020 z: https://www.swiatobrazu.pL/bajki_doroty_walentynowiczjuprbkym.html.

Adamson, A., Jenson, V. (reż.). (2001). Shrek [film]. DreamWorks.

Wróblewska, V. (2016–2018). Baśń. W: V. Wróblewska (red.), Słownik polskiej bajki ludowej. Pobrane 31 lipca 2020 z: https://bajka.umk.pl/slownik/lista-hasel/haslo/?id=225.

Wróblewska, V. (2003). Przemiany gatunkowe polskiej baśni literackiej XIX i XX wieku. Adam Marszałek.

Wróblewska, V. (2014). Od potworów do znaków pustych. Ludowe demony w polskiej literaturze dla dzieci. WN UMK.

Zipes, J. (1986). Introduction. W: Don’t bet on the prince: Contemporary feminist fairy tales in North America and England (s. 1–38). Gower.

Zipes, J. (2006). Why fairy tales stick: The evolution and relevance of a genre. Routledge.

Pobierz

Opublikowane : 2020-12-31


Kostecka, W. (2020). Metamorfozy baśni i baśniowe metamorfozy. Dzieciństwo. Literatura I Kultura, 2(2), 194-216. https://doi.org/10.32798/dlk.608

Weronika Kostecka  w.kostecka@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski  Polska
https://orcid.org/0000-0002-2373-7326

Weronika Kostecka – dr, pracuje w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Jej zainteresowania badawcze obejmują historię oraz teorię literatury dziecięcej i młodzieżowej, kulturową historię baśni oraz literaturę i kulturę popularną. Kontakt: w.kostecka@uw.edu.pl.






Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:

  • mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
  • nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.

Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl