Groza doświadczania. Sytuacja graniczna jako obrzęd przejścia w inicjacji dojrzałościowej na przykładzie sztuki dla młodzieży Pacamambo Wajdiego Mouawada
Abstrakt
Artykuł stanowi studium sztuki kanadyjskiego pisarza Wajdiego Mouawada Pacamambo (2000), łączącej cechy dramatu inicjacyjnego z komponentami horroru i ukazującej koszmar dorastania poprzez nieoczekiwane zetknięcie ze śmiercią. Autorka wykazuje analogię pomiędzy strukturą obrzędu przejścia proponowaną przez Arnolda van Gennepa i pogłębioną przez Victora Turnera a aspektami związanymi z doświadczaniem siebie w sytuacji granicznej w ujęciu Karla Jaspersa oraz poetyką horroru. Na tej podstawie proponuje wyodrębnienie tragicznego modelu adolescencji (obok klasycznego – idyllicznego i romantycznego – cierpiącego), w którym rolę tradycyjnych obrzędów zastępuje doświadczenie graniczne. Wskazuje, że jest to model, z którym często możemy się spotkać we współczesnych dramatach dla młodzieży, a nawet w sztukach skierowanych do dzieci. Wyodrębnia także pojęcie dramatu inicjacyjnego, który wciąż pozostaje poza obszarem zainteresowań literaturoznawców.
Słowa kluczowe
adolescencja; dramat dla młodzieży; dramat inicjacyjny; horror; obrzęd przejścia; Pacamambo; sytuacja graniczna; Wajdi Mouawad
Bibliografia
Baluch, A. (1998). Powieść inicjacyjna (na przykładzie wybranych utworów). W: Czyta, nie czyta… (o dziecku literackim) (s. 91–99). Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.
Bucholc, G. (2013). Pełnoprawny widz. Teatr, 12. Pobrane z: http://www.teatr-pismo.pl/przeglad/662/pelnoprawny_widz/.
Czyżak, A. (2003). Modele inicjacji. Wobec wspólnoty – przeciw wspólnocie. W: W. Gutowski, E. Owczarz (red.), Z problemów prozy. Powieść inicjacyjna (s. 341–351). Toruń: Dom Wydawniczy Duet.
Eliade, M. (1997). Inicjacja, obrzędy, stowarzyszenia tajemne (K. Kocjan, tłum.). Kraków: Znak. (wyd. oryg. 1959).
Gemra, A. (2001). Doświadczenia grozy. Kilka słów o horrorze. Prace Literackie, 39, 183–194.
Gromadzka, B. (2016). O potrzebie mitu. W beczce chowany Roberta Jarosza w odbiorze gimnazjalistów. W: M. Wiśniewska, M. Wróblewski (red.), Teatr i dramat dla dzieci i młodzieży (s. 41–52). Toruń: WN UMK.
Has-Tokarz, A. (2011). Horror w literaturze współczesnej i filmie. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Illg, J. (1983). Konstrukcja postaci w powieściach inicjacyjnych Tadeusza Micińskiego. Pamiętnik Literacki, 74(3), 101–117.
Jaskulska, S. (2013). „Rytuał przejścia” jako kategoria analityczna. Przyczynek do dyskusji nad badaniem rytualnego oblicza rzeczywistości szkolnej. Studia Edukacyjne, 26, 79–97.
Jaskulska, S. (2016). Współczesne rytuały przejścia z dzieciństwa do dorosłości: baśń o Śpiącej Królewnie. W: A. Grabowska, M. Zaorska (red.), Bajka, baśń, legenda i mit w naukowych opracowaniach (s. 45–56). Olsztyn: Katedra UNESCO UWM.
Jaspers, K. (1978). Sytuacje graniczne (M. Skwieciński, tłum.). W: R. Rudziński, Jaspers (s. 220–254). Warszawa: Wiedza Powszechna. (wyd. oryg. 1938).
Jarosz, R. (2006). W beczce chowany. Nowe Sztuki dla Dzieci i Młodzieży, 22, 197–250.
Karasińska, M. (2007). Fotorealizm? Dozwolone od lat dziesięciu. W: M. Karasińska, G. Leszczyński (red.), Dziecko i teatr w przestrzeni kultury. Tom 2. Świat w teatrze (s. 32–49). Poznań: Centrum Sztuki Dziecka.
Knap, J. (2008). Niesamowitość i groza w literaturze polskiej dwudziestolecia międzywojennego (rekonesans badawczy). Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria, 8, 44–55.
Koryś, I., Michalak, D., Zasacka, Z., Chymkowski, R. (2018). Stan czytelnictwa w Polsce w 2017 roku. Warszawa: BN. Pobrane z: https://www.bn.org.pl/download/document/1535441771.pdf.
Kowalska, J. (1999). Obrzędy przejścia w rzeczywistości końca XX wieku. Wprowadzenie. Etnografia Polska, 43(1–2), 21–35.
Leszczyński, G. (2006a). Baśń: rytuał przejścia (rite de passage). W: G. Leszczyński (red.), Kulturowe konteksty baśni. Tom 2. W poszukiwaniu straconego królestwa (s. 41–68). Poznań: Centrum Sztuki Dziecka.
Leszczyński, G. (2006b). Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze drugiej połowy XIX i w XX wieku. Wybrane problemy. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
Molicka, M. (2006). Psychologiczne aspekty aksjologii baśni. W: G. Leszczyński (red.), Kulturowe konteksty baśni. Tom 2. W poszukiwaniu straconego królestwa (s. 110–122). Poznań: Centrum Sztuki Dziecka.
Mouawad, W. (2011). Pacamambo (K. Skorupski, tłum.). Nowe Sztuki dla Dzieci i Młodzieży, 31, 11–49. (wyd. oryg. 2000).
Papuzińska, J. (1996). Atelier strachu. W: Dziecko w świecie emocji literackich (s. 74–88). Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Propp, W. (2011). Morfologia bajki magicznej (P. Rojek, tłum.). Kraków: Nomos. (wyd. oryg. 1928).
Prześluga, M. (2011). Stopklatka. Nowe Sztuki dla Dzieci i Młodzieży, 32, 221–241.
Rozmarynowska, K. (2012). Sytuacja graniczna jako moment doświadczenia siebie w ujęciu Karla Jaspersa. Studia Philosophiae Christianae, 48(3), 165–183.
Turner, V. (2005). Od rytuału do teatru. Powaga zabawy (M. Dziekan, J. Dziekan, tłum.). Warszawa: Volumen. (wyd. oryg. 1982).
Turner, V. (2010). Proces rytualny. Struktura i antystruktura (E. Dżurak, tłum., J. Tokarska-Bakir, wstęp). Warszawa: PIW. (wyd. oryg. 1969).
Urbańczyk, L. (2014). Horror dla dzieci – korzyści i zagrożenia. Prace literaturoznawcze, 2, 195–206.
van Gennep, A. (2006). Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii (B. Biały, tłum.). Warszawa: PIW. (wyd. oryg. 1909).
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0002-1009-5969
Katarzyna Mazur-Lejman – mgr, przygotowuje rozprawę doktorską w Instytucie Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim dotyczącą inicjacji w dorosłość w dramaturgii dla niedorosłego odbiorcy. Kontakt: kamazur@protonmail.com.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
