Horror i troska. Narracje antropocenu dla dzieci na przykładzie Miasta Złotej Daniela Chmielewskiego i Magdy Rucińskiej
Abstrakt
Autorka artykułu, interpretując książkę Miasto Złotej Daniela Chmielewskiego i Magdy Rucińskiej (2018), nazwaną przez twórców horrorem urbanistycznym, podejmuje próbę rozszerzenia tej kategorii o cechy horroru ekologicznego. Odwołując się do koncepcji antropocenu, humanistyki ekologicznej oraz ekokrytyki, stara się ustalić, na ile postulaty sformułowane przez te idee realizowane są w interpretowanym tekście. Okazuje się, że ich obecność nie tylko w interesujący sposób modyfikuje wyznaczniki gatunkowe horroru, ale przede wszystkim czyni z analizowanej książki minitraktat o wychowaniu do wspólnoty.
Słowa kluczowe
antropocen; Daniel Chmielewski; horror ekologiczny; horror urbanistyczny; humanistyka ekologiczna; ekokrytyka; Magda Rucińska; Miasto Złotej; scenariusze przyszłości
Bibliografia
Abramowska, J. (2010). Pisarze w zwierzyńcu. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Barcz, A., Dąbrowska, M. (red.). (2014). Zwierzęta, gender i kultura. Perspektywa ekologiczna, etyczna i krytyczna. Lublin: E-naukowiec.
Barcz, A., Łagodzka, D. (red.). (2015). Zwierzęta i ich ludzie. Zmierzch antropocentrycznego paradygmatu. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Barcz, A. (2016). Realizm ekologiczny. Od ekokrytyki do zookrytyki w literaturze. Katowice: WN Śląsk.
Barry, P. (2017). Ekokrytyka (M. Białodzia, M. Furmaniak, R. Korzeń i in., tłum.). W: P. Czapliński, J. B. Bednarek, D. Gostyński (red.), Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich (s. 21−36). Poznań: Rys. (wyd. oryg. 2002).
Bateson, G. (1996). Umysł i przyroda. Jedność konieczna (A. Tanalska-Dulęba, tłum.). Warszawa: PIW. (wyd. oryg. 1979).
Bendyk, E. (2015). Świat bez węgla. W: M. Sutowski (red.), Polski węgiel. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
Bińczyk, E. (2018). Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu. Warszawa: WN PWN.
Black, R. W. (1994). What we talk about when we talk about ecocriticism. Referat wygłoszony podczas spotkania Western Literature Association Meeting, Salt Lake City, UT. Pobrane z: https://www.asle.org/wp-content/uploads/ASLE_Primer_DefiningEcocrit.pdf.
Chmielewski, D. (2018). Miasto Złotej. Warszawa: Tadam.
Czapliński, P. (2017). Ekokrytyka. W: P. Czapliński, J. B. Bednarek, D. Gostyński (red.), Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich (s. 182−184). Poznań: Rys.
Czochralska, B. (2001). Spotkanie z innym człowiekiem. W: A. Papuziński, Z. Hull (red.), Wokół eko-filozofii. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Henrykowi Skolimowskiemu dla uczczenia siedemdziesięciolecia urodzin (s. 25−30). Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
Domańska, E. (2013). Humanistyka ekologiczna. Teksty Drugie, 1−2, 13−32.
Dubas, E. (2006). Samotność – uniwersalny „temat” życia ludzkiego i wychowania. W: P. Domeracki, W. Tyburski (red.), Zrozumieć samotność. Studium interdyscyplinarne (s. 329−349). Toruń: WN UMK.
Ekman, S. (2018). Urban fantasy – literatura Niewidocznego (M. Wąsowicz, tłum.). Creatio Fantastica, 1(58), 7−27. https://doi.org/10.5281/zenodo.1419517. (wyd. oryg. 2016).
Eliade, M. (1999). Sacrum i profanum. O istocie religijności (R. Reszke, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo KR. (wyd. oryg. 1957).
Fiedorczuk, J. (2015). Cyborg w ogrodzie. Wprowadzenie do ekokrytyki. Gdańsk: WN Katedra.
Freud, Z. (1997). Niesamowite. W: Pisma psychologiczne (R. Reszke, tłum., s. 233–262). Warszawa: KR. (wyd. oryg. 1919).
Gajda, R., Szcześniak, N. (2018). Archistorie. Jak odkrywać przestrzeń miast?. Kraków: Znak.
Gajda, R., Szcześniak, N. (2015–2018). Architecture is a good idea. Pobrane z: https://goodidea.archi.
Gemra, A. (2006). Twarz pod maską. Kilka uwag na marginesie wybranych ikon grozy. W: J. Kolbuszewski (red.), Literatura i wyobraźnia. Prace ofiarowane profesorowi Tadeuszowi Żabskiemu (s. 501−510). Wrocław: Agencja Wydawnicza a linea.
Gralewicz-Wolny, I. (2015). „Tę książkę wymyślił pies”. Ferdynand Wspaniały Ludwika Jerzego Kerna jako lektura ekokrytyczna. W: B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, A. Zok-Smoła (red.), (Przed)szkolne spotkania z lekturą (s. 315−324). Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Has-Tokarz, A. (2006). Horror architektoniczny. O fizycznym i semantycznym statusie przestrzeni w literaturze i filmie grozy. W: J. Kolbuszewski (red.), Literatura i wyobraźnia. Prace ofiarowane profesorowi Tadeuszowi Żabskiemu (s. 465−485). Wrocław: Agencja Wydawnicza a linea.
Has-Tokarz, A. (2010). Horror w literaturze współczesnej i filmie. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Has-Tokarz, A. (2015). Zwierzę-zabójca jako motyw literacki i filmowy. Rzecz o horrorze eko(logiczym). W: E. Łoch, A. Trześniewska, D. Piechota (red.), Emancypacja zwierząt? (s. 88−103). Lublin: LTN.
Jarzyna, A. (2019). Post-koiné. Studia o nieantropocentrycznych językach (poetyckich). Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Kopczyński, K., Skoczylas, J. (2008). Krajobraz przyrodniczy i kulturowy. Próba ujęcia interdyscyplinarnego. Poznań: WN UAM.
Krupiński, P. (2016). „Dlaczego gęsi krzyczały?”. Zwierzęta i Zagłada w literaturze polskiej XX i XXI wieku. Warszawa: IBL PAN.
Landsberg, A. (2012). Pamięć protetyczna (M. Szewczyk, tłum.). W: I. Kurz, P. Kwiatkowska, Ł. Zaremba (red.), Antropologia kultury wizualnej (s. 690−698). Warszawa: Wydawnictwa UW. (wyd. oryg. 2004).
Latour, B. (2014). Anthropology at the time of the Anthropocene – a personal view of what is to be studied. Referat wygłoszony podczas dorocznego spotkania American Association of Anthropologists, Waszyngton, DC. Pobrane z: http://www.bruno-latour.fr/sites/default/files/139-AAA-Washington.pdf.
Maliszewski, K. (2015). Pedagogika na pograniczu światów. Eseje z cyklu „Medium Mundi”. Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Mik, A., Pokora, P., Skowera, M. (red.). (2016). Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej. Warszawa: Wydawnictwo SBP.
Muszyński, H. (1977). Zarys teorii wychowania. Warszawa: WN PWN.
Mytych-Forajter, B. (2015). Doktor Dolittle i jego zwierzęta – lektura ekokrytyczna. W: B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, A. Zok-Smoła (red.), (Przed)szkolne spotkania z lekturą (s. 325−334). Katowice: Wydawnictwo UŚ.
Norberg-Schultz, Ch. (1971). Existence, space and architecture. London, New York, NY: Studio Vista, Praeger.
Oreskes, N., Conway, E. (2017). Upadek cywilizacji zachodniej. Spojrzenie z przyszłości (E. Bińczyk, J. Gużyński, K. Tarkowski, tłum.). Warszawa: WN PWN. (wyd. oryg. 2014).
Oworuszko, M. (2015a). Walenty i spółka. Warszawa: Mobuki.
Oworuszko, M. (2015b). Walenty i spółka ruszają w świat. Warszawa: Mobuki.
Oworuszko, M. (2016a). Walenty i spółka budują piramidę. Warszawa: Mobuki.
Oworuszko, M. (2016b). Walenty i spółka szukają witamin. Warszawa: Mobuki.
Oworuszko, M. (2017). Walenty i spółka podróżują w czasie. Warszawa: Mobuki.
Oworuszko, M. (2018). Walenty i spółka znajdują mapę. Warszawa: Mobuki.
Oworuszko, M. (2019). Walenty i spółka organizują olimpiadę. Warszawa: Mobuki.
Pacewicz, P. (2020, 19 stycznia). RPO: Uczcie o zmianach klimatu! MEN: Uczymy o dziurze ozonowej i korozji. OKO: Co to ma do rzeczy?. Pobrane z: https://oko.press/rpo-uczcie-o-zmianach-klimatu-men-uczymy-o-dziurze-ozonowej-oko-press-analizuje-szkolny-program/.
Popkiewicz, P., Kardaś, A., Malinowski, S. (2019). Nauka o klimacie. Obserwacje zmian klimatu teraz i w przeszłości, mechanizmy działania systemu klimatycznego, dawne zmiany klimatu − co, kiedy, jak i dlaczego, obecna zmiana klimatu − obserwacje, przyczyny, przyszła zmiana klimatu − dokąd zmierzamy, klimatyczne kontrowersje. Katowice: Sonia Draga.
Rąbkowska, E. (2017). Zwierzęta i ich dzieci – poznanie, empatia, etyka. Perspektywa ekokrytyczna w literaturze dla dzieci i młodzieży. W: P. Czapliński, J. B. Bednarek, D. Gostyński (red.), Literatura i jej natury. Przewodnik ekokrytyczny dla nauczycieli i uczniów szkół średnich (s. 37−48). Poznań: Rys.
Ruskin, J. (1849). The seven lamps of architecture. London: The Waverley Book Company.
Scruton, R. (2017). Zielona filozofia. Jak poważnie myśleć o naszej planecie (J. Grzegorczyk, R. P. Wierzchosławski, tłum.). Poznań: Zysk i S-ka. (wyd. oryg. 2012).
Skolimowski, H., Górecki, J. K. (2003). Zielone oko kosmosu. Wokół ekofilozofii w rozmowach i esejach. Wrocław: Atla 2.
Slany, K. (2016). Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana. Kraków: WN UP.
Strękowska-Zaremba, M. (2017). Dom nie z tej ziemi. Warszawa: Nasza Księgarnia.
Tabaszewska, J. (2010). Jedna przyroda czy przyrody alternatywne? O pojmowaniu i obrazach przyrody w polskiej poezji. Kraków: TAiWPN Universitas.
Wilson, E. O. (2017). Pół Ziemi. Walka naszej planety o życie (B. Baran, tłum.). Warszawa: Aletheia. (wyd. oryg. 2016).
Wyka, A. (1996). Próba komentarza. W: G. Bateson, Umysł i przyroda. Jedność konieczna (A. Tanalska-Dulęba, tłum., s. 305−315). Warszawa: PIW.
Zajączkowska, U. (2019). Patyki, badyle. Warszawa: Marginesy.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
https://orcid.org/0000-0001-9032-8875
Małgorzata Wójcik-Dudek – dr hab., pracuje w Instytucie Literaturoznawstwa na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Jej zainteresowania badawcze obejmują dydaktykę literatury oraz literaturę dla dzieci i młodzieży. Kontakt: malgorzata.wojcik-dudek@us.edu.pl.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Polityka Open Access
Wszystkie artykuły prezentowane na łamach „Dzieciństwa. Literatury i Kultury” są publikowane w otwartym dostępie na licencji Creative Commons – Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Oznacza to, że:
- mogą być udostępniane i cytowane pod warunkiem jednoznacznego i klarownego wskazania autora/autorki/autorów/autorek przywoływanego tekstu;
- nie można korzystać ze środków prawnych lub technologicznych, które ograniczałyby innych w wykorzystywaniu tekstu na warunkach określonych w licencji.
Więcej informacji: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl
